Dziedzictwo Kulturowe

Dziedzictwo Kulturowe

Najważniejszymi obiektami zabytkowymi na terenie gminy Stary Brus są: cerkiew ze skansenem w Holi oraz zespół dworsko-parkowy z kościołem w Starym Brusie. Poza tymi obiektami ogromne znaczenie dla dziedzictwa kulturowego posiada, charakterystyczne dla Polesia, drewniane budownictwo ludowe. We wsiach zachowało się kilka cennych drewnianych domów mieszkalnych z okresu międzywojennego oraz wiele tradycyjnych budynków wzniesionych po 1945 r. Najstarsze chałupy to niewielkie obiekty o konstrukcji zrębowej z dachem dwuspadowym, kryjącym połączone części: mieszkalną i gospodarczą z małym okienkiem. Nieco nowsze budynki, najczęściej oszalowane, posiadają symetryczną elewację z gankiem od frontu. Wiele domów posiada rzeźbione elementy zdobnicze. Najwięcej tradycyjnych domów z I poł. XX stulecia zachowało się w: Wołoskowoli, Zamołodyczu, Kołaczach i Starym Brusie. Na uwagę i zachowanie zasługują budynki gospodarcze: stodoły, obory, spichlerze, ziemianki i żurawie studzienne. Z krajobrazem gminy nierozerwalnie związane są przydrożne drewniane krzyże oraz drewniane lub murowane kapliczki. Tradycyjny wygląd miejscowości podkreślają zharmonizowane z zabudową drewniane płoty.

Na terenie gminy pozostały ślady dość licznej grupy osadników niemieckich, którzy przybyli na teren gminy w połowie XIX w. Szczególnie liczna społeczność niemiecka zamieszkiwała Nowiny, Skorodnicę, Mariankę, Lasek Bruski. W Skorodnicy znajduje się drewniany budynek dawnego ewangelickiego domu modlitwy i zarazem szkoły. W Nowinach, Mariance i Skorodnicy znajdują się niewielkie cmentarze ewangelickie. Na dwóch ostatnich nie zachowały się nagrobki. W okolicy Dominiczyna i Lubowierza znajdują się cmentarzyska kultury łużyckiej.

Kościół w Starym Brusie

Obecny kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej został wzniesiony w latach 1805-07 jako cerkiew unicka. W 1918 r. rekoncyliowano świątynię na kościół rzymsko-katolicki. W okresie międzywojennym dobudowano do kościoła nowe prezbiterium i zmieniono jego oś o 90 stopni. Zabytkowa świątynia jest murowana i posiada plan krzyża. We wnętrzu znajduje się klasyczna chrzcielnica wykonana z piaskowca w 1807 r. oraz monstrancja oraz późnobarokowa rzeźba św. Nepomucena z początku XIX w. Obok kościoła znajduje się wymurowana na planie trójkąta, klasyczna dzwonnica z początku XIX w. Kościół stoi obok południowo-wschodniego naroża dawnego cmentarza, na którym znajdowała się do lat 50-tych XX w. drewniana kostnica.

Zespół Dworski w Starym Brusie

W sąsiedztwie kościoła zachowały się pozostałości dawnego założenia dworskiego. Na szczególną uwagę zasługuje wzbogacony neogotyckimi elementami klasyczny spichlerz z połowy XIX w. Budynek posiada plan prostokąta, jest podpiwniczony, ma półtorej kondygnacji i dach naczółkowy, jego front zwrócony jest ku wschodowi. Na terenie parku dworskiego zachowały się także XIX-wieczne zabudowania: parterowa oficyna o rzucie prostokąta, dworska chlewnia przerobiona po 1945 r. na budynek mieszkalny oraz dawne dwa drewniane czworaki o konstrukcji sumikowo-łątkowej z czterospadowym dachem. Wewnątrz czworaków są 4-dzielne ze zbiorczymi kominami po środku. Każda część posiada dużą izbę i komory w narożniku. Jeden z czworaków został przeniesiony do lubelskiego skansenu. W założonym jeszcze w XVIII w. parku dworskim stoi klasyczna kapliczka z połowy XIX stulecia. We wnęce wzbogaconej neogotyckimi elementami kapliczki, umieszczona jest figura N.P. Marii Niepokalane Poczętej. Przy murowanym ogrodzeniu rośnie pomnikowy jesion wyniosły o obw. 375 cm. W połowie XIX w. Wybudowano karczmę, która później służyła jako stajnia. Niestety, nie zachował się dwór, który spłoną w 1944 r. Drewniany dwór posiadał portyk i posadowiony był na podwyższonych murowanych piwnicach, których pozostałości można wciąż oglądać.

Cmentarz parafialny w Starym Brusie

Na północ od Starego Brusa, przy drodze w kierunku Skorodnicy, położony jest cmentarz parafialny z poł. XIX w. Spoczywają na nim wierni obrządku wschodniego i łaniccy, którzy byli parafianami tej samej świątyni, będącej początkowo unicką, następnie prawosławną, a później katolicką. Na cmentarzu zachowało się wiele starszych murowanych nagrobków i drewnianych krzyży.

Skansen w Nowym Brusie

We wschodniej części wsi w 2002 r. otworzony został niewielki skansen o nazwie „Zagroda Poleska”, właściciele wyposażyli w tradycyjnym stylu drewniany budynek mieszkalny i zgromadzili wiele przedmiotów, które znajdowały się w codziennym Użytku naszych przodków. Pięknie zagospodarowane obejście, z zachowanych spichlerzem i budynkami gospodarczymi, stanowi wzorzec dla wszystkich, którzy chcą w tradycyjny sposób zagospodarować swoje siedlisko.

Cerkiew w Holi

Już w 1588 r. Hola była siedzibą parafii prawosławnej, która po unii brzeskiej została przekształcona na unicką. Zabytkowa cerkiew pw. św. Antoniego Pieczerskiego i św. Paraskiewy została wzniesiona w 1702 r. jako unicka, w miejscu starszej świątyni, spalonej dwa lata wcześniej. Parafię w 1610 r. uposażył Florian Rzewuski. Na początku XIX w. cerkiew przebudowano i wyremontowano. Kolejny gruntowny remont przeprowadzono w latach 1846-47. W 1875 cerkiew przemianowano na prawosławną. W okresie II wojny światowej dach świątyni strawił pożar. Drewniana cerkiew posiada plan prostokąta, stalowe wnętrze i ikonostas z drugiej połowy XIX w. Przy cerkwi stoi drewniana dzwonnica z XVIII w.

Cmentarz z kaplica w Holi

Za cerkwią, położony jest prawosławny cmentarz, który założono jako unicko na przełomie XVIII i XIX w. na cmentarzu zachowało się wiele nagrobków z XIX i początku XX w. oraz kilka drewnianych krzyży. W starszej, południowej części cmentarza znajduje się drewniana kaplica cmentarna z 1846 r.

Skansen w Holi

Od 1985 roku istnieje w holi niewielki skansen, którym opiekuje się Towarzystwo Miłośników Skansenu Kultury Materialnej Chełmszczyzny i Podlasia w Holi. Codzienną pieczę nad skansenem sprawują Alina i Tadeusz Karabowiczowie. Na terenie skansenu znajduje się wiatrak „koźlak” z pocz. XX w. z wołoskowoli, chałupa z końca XIX w. z Wyryk i stodoła z XIX w. z Okczyna-Kostomłot. Na uwagę zasługuje również XIX-wieczne: kapliczka z Wyryk, krzyże i ule „kołody” z Holi oraz piec garncarski i żuraw. Na terenie skansenu organizowana jest każdego lipca plenerowa impreza „Jarmark Holeński”. Przy skrzyżowaniu, obok ogrodzenia skansenu, stoi skromny pomnik nieznanego żołnierza z 1926 r.

Cmentarz starowierców

W lesie, po wschodniej stronie drogi do Zamołodycza, położony jest powstały w 1895 r. cmentarz starowierców. Starowiercy (staroobrzędowcy, raskolnicy) stanowią odłam prawosławia, który powstał w następstwie sprzeciwu wobec reform patriarchy Nikona w 1652 r. w Rosji. Celem reform było poprawienie rytów, tak by były zgodne z greckimi księgami. W Holi starowiercy mieszkali w zwartej enklawie zwanej Pobiedonoscewo, która znajdowała się w niewielkiej odległości na wschód od skansenu. Na cmentarzu nie zachowały się żadne nagrobki, ale granice cmentarza są wyraźnie czytelne. Miejsce pochówku upamiętnia okazały głaz.

Cmentarz prawosławny w Wołoskowoli

W środkowej części wsi zachował się niewielki cmentarz z murowaną kaplicą pogrzebowa z pocz. XX w. Na cmentarzu znajduje się kilkanaście nagrobków. Spoczywający tu wierni uczęszczali do cerkwi, która znajdowała się we wschodniej części Wołoskowoli.