Dzisiejszy kształt rzeźby terenu gminy formował się głównie w czasie zlodowacenia środkowopolskiego.
Powierzchnię tworzą różnej miąższości osady czwartorzędowe. Wierzchowiny zbudowane są głównie z piaskowców i żwirów lodowcowych oraz glin zwałowych podścielonych marglami kredowymi.
Tego typu utwory występuję pomiędzy Dębiną i Ludwiczynem, Marianką i Holą oraz Szmokotówka i Skorodnicą. W okolicy Holi i Marianki wykształciły się pagórki kremowe zbudowane z zagęszczonych piasków różnoziarnistych z domieszką piasków gliniastych i mułków. Powierzchnię wysoczyzny urozmaicają silnie zniszczone moreny czołowe, ciągnące się łukiem przez: Pieszewolę, Mariankę (210 m n.p.m.), Laski Bruskie i dalej w stronę Kołacz. Miejscami spotkać można formy wydmowe piasków przewianych oraz równiny. W dolinach występują namuły, piaski rzeczne i torfy. Południową część gminy zajmują, związane z ostatnim zlodowaceniem piaski jeziorno-rozlewiskowe.
Roślinność leśna na terenie gminy została przekształcona przez człowieka w znacznym stopniu, głównie na skutek pinetyzacji tzn. protegowania sosny. Do najbardziej rozpowszechnionych zespołów roślinności leśnej należą: subkontynentalny bór świeży z drzewostanem sosnowym z domieszką brzozy oraz kontynentalny bór mieszany sosnowo-dębowy. W południowo-wshodniej części gminy
występują suboceaniczne śródlądowe bory sosnowe w kompleksie boru: świeżego, wilgotnego i suchego. Sporadycznie na torfowiskach wysokich wykształcił się bagienny bór sosnowy. W okresowo wypełnionych wodą obniżeniach terenu panują płaty środkowo-europejskiego olsu porzeczkowego, zaś na torfach olsu torfowcowego. Na żyźniejszych siedliskach we wschodniej części gminy występują ubogie postaci grądu subkontynentalnego.
